آثار و بركات نماز

با نگاهی به آیات و روایات، درمی یابیم كه برای نماز، آثار و بركات زیادی وجود دارد و ما در اینجا، برخی از آنها را مورد توجه قرار می دهیم؛ توجهی كه باعث می شود در عده ای روحیه قدرشناسی نسبت به نماز پدید آید و برای عده ای، نقطه آغازی خواهد بود برای دست یافتن به این آثار. آثار فردی، خانوادگی و اجتماعی نماز 1،بازدارندگی از گناه:قرآن كریم می فرماید:"نماز را بپا دار، همانا نماز از فحشا و منكر، نهی می كند." (عنكبوت/45). منظور از "فحشا" اشاره به گناهان بزرگ پنهانی و "منكر" گناهان بزرگ آشكار است یا این كه فحشا، گناهانی است كه بر اثر غلبه قوای شهویه و منكر، بر اثر غلبه قوه غضبیه صورت می گیرد. انسانی كه به نماز می ایستد، تكبیر می گوید، خدا را از همه چیز برتر می شمرد، به یاد نعمتهای او می افتد، حمد و سپاس او می گوید، به یاد روز جزا می افتد، به بندگی او اعتراف می كند، از او یاری می جوید، صراط مستقیم را از او می طلبد و از راه كسانی كه بر آنها غضب شده و گمراهان، به خدا پناه می برد. بدون شك، در قلب و روح چنین انسانی، جنبشی به سوی حق و حركتی به سوی پاكی و جهشی به سوی تقوا پیدا می شود... از این گذشته، وقتی فرد مقدمات نماز را به جای می آورد، خود را شستشو داده و پاك می كند، حرام و غصب را از خود دور می سازد و به بارگاه دوست می رود. همه این امور، تأثیر بازدارنده در برابر خط فحشا و منكرات دارد.

با نگاهی به آیات و روایات، درمی یابیم كه برای نماز، آثار و بركات زیادی وجود دارد و ما در اینجا، برخی از آنها را مورد توجه قرار می دهیم؛ توجهی كه باعث می شود در عده ای روحیه قدرشناسی نسبت به نماز پدید آید و برای عده ای، نقطه آغازی خواهد بود برای دست یافتن به این آثار. آثار فردی، خانوادگی و اجتماعی نماز 1،بازدارندگی از گناه:قرآن كریم می فرماید:"نماز را بپا دار، همانا نماز از فحشا و منكر، نهی می كند." (عنكبوت/45). منظور از "فحشا" اشاره به گناهان بزرگ پنهانی و "منكر" گناهان بزرگ آشكار است یا این كه فحشا، گناهانی است كه بر اثر غلبه قوای شهویه و منكر، بر اثر غلبه قوه غضبیه صورت می گیرد. انسانی كه به نماز می ایستد، تكبیر می گوید، خدا را از همه چیز برتر می شمرد، به یاد نعمتهای او می افتد، حمد و سپاس او می گوید، به یاد روز جزا می افتد، به بندگی او اعتراف می كند، از او یاری می جوید، صراط مستقیم را از او می طلبد و از راه كسانی كه بر آنها غضب شده و گمراهان، به خدا پناه می برد. بدون شك، در قلب و روح چنین انسانی، جنبشی به سوی حق و حركتی به سوی پاكی و جهشی به سوی تقوا پیدا می شود... از این گذشته، وقتی فرد مقدمات نماز را به جای می آورد، خود را شستشو داده و پاك می كند، حرام و غصب را از خود دور می سازد و به بارگاه دوست می رود. همه این امور، تأثیر بازدارنده در برابر خط فحشا و منكرات دارد. اما، هر نمازی به همان اندازه كه از شرایط كمال و روح عبادت برخوردار است، اثرگذار است. به عبارتی، نهی از فحشا و منكر، سلسله مراتب و درجاتی دارد و هر نمازی به نسبت رعایت شرایط، دارای بعضی از این درجات است... پیامبر اكرم (ص) در حدیثی فرمودند:"كسی كه نمازش او را از فحشا و منكر باز ندارد، هیچ بهره ای از نماز حاصل نكرده است." همچنین، فرمودند:"كسی كه از فرمان نماز اطاعت نكند، نمازش نماز نیست و اطاعت نماز آن است كه نهی آن را از فحشا و منكر به كار بندد." و در حدیث دیگری چنین آمده:"جوانی از انصار، نماز را با پیامبر ادا می كرد و با این حال، آلوده گناهان زشتی بود؛ این ماجرا را به پیامبر عرضه داشتند. فرمود:سرانجام، روزی نمازش او را از این اعمال باز می دارد." بازدارندگی نماز از فحشا و منكر به قدری اهمیت دارد كه در بعضی روایات اسلامی به عنوان معیار سنجش نماز مقبول و غیر مقبول از آن یاد شده است، چنان كه امام صادق(ع) می فرمایند:"كسی كه دوست دارد بداند خدا نمازش را قبول كرده یا نه، باید ببیند آیا این نماز، او را از زشتی ها باز داشته یا نه. به همان مقدار كه باز داشته، نمازش قبول است....(1) كه البته قبول نماز در پیشگاه خدا، با انجام تكلیف متفاوت است، بدین معنا كه كسی كه نماز می خواند، به تكلیف عمل كرده اما شاید نماز واقعی نباشد. " 2،یاد خدا:قرآن كریم می فرماید:"و لذكرا... اكبر". ظاهر این جمله می خواهد فلسفه مهمتری را بیان كند و آن، این است كه نماز، انسان را به یاد خدا می اندازد كه ریشه هر خیر و سعادتی است و حتی عامل اصلی نهی از فحشا و منكر نیز همین "ذكرا..." می باشد؛ در واقع برتری آن به خاطر این است كه علت و ریشه به حساب می آید. اصولاً یاد خدا مایه حیات قلبها و آرامش دلهاست و چیزی به پایه آن نمی رسد كه "الا بذكرا... تطمئن القلوب" و اصولاً روح همه عبادتها ذكر خداست. اقوال نماز، افعال، مقدمات و تعقیبات نماز، در واقع یاد خدا را در دل انسان زنده می كند. و در سوره "طه" آیه 14، به این فلسفه اساسی اشاره شده است كه:"ای موسی. نماز را برپادار تا به یاد من باشی...." بنابراین، دقت در متون آیات و روایات اسلامی، ما را به نكات بیشتری رهنمون می سازد، از جمله این كه روح و اساس و هدف و پایه و مقدمه و نتیجه و بالاخره فلسفه نماز، همان یاد خداست؛ همان ذكرا... است كه در آیه فوق به عنوان برترین نتیجه بیان شده است.
البته، ذكری كه مقدمه فكر و فكری كه انگیزه عمل بوده باشد، چنان كه در حدیثی از امام صادق(ع) آمده كه در تفسیر جمله "ولذكرا... اكبر" فرمودند:"منظور، یاد خدا كردن به هنگام انجام حلال و حرام است." (یعنی به یاد خدا بیفتد به سراغ حلال برود و از حرام چشم بپوشد.(2)) اگر ذكر خدا موجب محبوبیت می شود و باعث برائت از آتش و نفاق می گردد(3) و اگر در پرتو ذكر خدا، چشمهای بسته گشوده شده و گوشهای سنگین می شنوند(4) و اگر ذكر خدا نور دلها بوده و قلب را زنده می كند و عقل را نورانی می نماید(5) و به انسان، شرح صدر می دهد(6) و در نهایت، موجب رستگاری انسان می شود(7) همه این آثار برای نماز كه بزرگ ترین ذكر خداست وجود دارد. بنابراین، برپا داشتن نماز، خدا را به یاد آورده و خدا را در انسان، پاینده می سازد(8) و در سایه نماز، ذكر خدا اقامه می شود؛ همچنان كه برای اقامه ذكرا...
است.(9) و به تحقیق، هر كس تزكیه كند و نام پروردگارش را ذكر نماید و نماز بخواند،
رستگار می شود. (اعلی/14و15)

پی نوشتها

1و2،تفسیر نمونه، ج16، ص284 تا293.
3،وسایل الشیعه، ج4، ص1181، باب 5 از ابواب الذكر.
4،بحارالانوار، ج69، ص325.
5و6،منتخب غررالحكم، ص23و19.
7،واذكروا ا... ذكراً كثیراً لعلكم تفلحون، انفال/45.
8،طه/14.
9،الصلاة فی الكتاب والسنة، ری شهری، ص17.

علی اكبر طحانیان--روزنامه قدس